Nu ik weer enige tijd aan het werk ben krijg ook ik te maken met momenten van terugval. Ik dacht dat ik alles onder controle had en dat, door o.a. het volgen van het Reïntegratieplan, er geen onverwachte momenten van terugval zouden plaatsvinden.
In het onderdeel knelpunten heb ik een korte opsomming gegeven van zaken die moeilijk lagen. In dat onderdeel staat ook vermeld hoe ik er mee ben omgegaan.
Één van de problemen bij en na de behandeling van mensen met een burnout is het feit dat in een aantal gevallen, na een succesvolle behandeling, de klachten na een bepaalde periode weer terug kunnen keren. Dit kan leiden tot een gevoel van moedeloosheid en gebrek aan zelfvertrouwen en de angst het uiteindelijk toch niet lukt. Het vertrouwen in de effectiviteit van de gevolgde trainingen en therapie kan hierdoor afnemen. Eventuele vervolgsessies kunnen dan een minder grote kans van slagen hebben. Behandelingen die op korte termijn goede resultaten op leveren blijken dan op langere termijn niet te resulteren in een positief resultaat. Daarom is het nodig om tijdens de therapie extra aandacht te besteden aan het voorkomen van terugval. Het is van groot belang om hiermee te leren omgaan zodat wanneer terugval, na de sessies, aan de orde is patiënten dit beter kunnen hanteren.
Je spreekt van terugval wanneer er weer sprake is van klachten na een succesvolle behandeling en een klachtenvrije periode van minimaal enkele maanden. Meestal is dan de eerste euforie van het succes voorbij en kom je weer in het normale patroon. Je omgeving is dan meestal al weer vergeten dat je nog herstellende bent van een burnout. Om het risico van een dergelijke terugval te verkleinen is het van groot belang dat je weet hoe je hier mee om moet gaan. Tijdens de behandeling van een burnout is het derhalve gewenst dat er voldoende aandacht wordt besteed aan terugvalpreventie. Dit leidt meestal tot een grotere effectiviteit van de behandeling. Analyse van de oorzaken van een terugval leiden tevens tot een goed inzicht in de controlerende factoren van de klachten.
Terugvalpreventie is een op actie gericht behandelingprogramma.
In de literatuur zijn verschillende strategieën bekent zoals boostersessies, specifieke vaardigheden en identificeren, signaleren en elimineren van situaties met een verhoogd risico van terugval.
Met burnout wordt een vorm van arbeidsgerelateerde problematiek bedoeld met als kernsymptomen emotionele uitputting, snelle vermoeidheid bij een geringe inspanning en een sterk afgenomen herstelvermogen. Daarnaast kunnen er zich andere symptomen voordoen, zie Kenmerken van een burnout. Meestal gaat het om mensen die in het verleden uitstekend gepresteerd hebben, een groot verantwoordelijkheidsgevoel hebben en zich erg loyaal naar de werkgever opstellen.
Uitgangspunt bij een directieve begeleiding is de actiegerichtheid. Je wordt gevraagd iets te gaan doen waardoor je weer grip op de situaties krijgt. Hierdoor wordt de kans vergroot dat de bereikte voortgang ook later behouden blijft. Je moet in toenemende mate zelf positief ervaren dat het herkennen van problemen en het onderkennen van de oorzaken bereikt wordt door actiegerichtheid. Je leert in toenemende mate dat door het toepassen van deze benadering je in staat bent om de klachten onder controle te krijgen. Door het analyseren, inventariseren en herkennen van de problemen wordt je aangemoedigd om de problemen zelf op te lossen. Ik heb ook van dit soort terugvalmomenten gehad. Door je gevoelens, de problemen, de oorzaken en de mogelijke bijbehorende keuzes voor jezelf vast te stellen en prioriteiten toe te kennen, lukt het veelal weer om jezelf op het goede spoor te brengen. De positieve ervaringen tijdens een dergelijk proces, maken je sterker en zelfverzekerder voor eventuele toekomstige terugvalmomenten. Het succes is voor het grootste deel aan jezelf te danken. Dit leidt tot een toename van een positief gevoel weer grip op de situatie te krijgen. De directieve methode heb ik als zeer positief ervaren en als het meest effectief en efficiënt.
Specifieke technieken
In dit deel worden een aantal specifieke technieken en aandachtspunten besproken die van belang kunnen zijn voor een succesvolle terugvalpreventie. Terugvalpreventie is van het grootste belang omdat anders de kans bestaat dat het positieve effect van een succesvolle burnout behandeling, zeer gering kan zijn. De nadruk ligt op methoden die geïntegreerd kunnen worden in het behandelingsprogramma zoals b.v. het gebruik van de Rationele Emotieve Therapie. Tijdens de afronding van de behandeling is het mogelijk om bepaalde specifieke vaardigheden te leren om terugval te voorkomen. Momenteel is er nog geen specifiek model met betrekking tot de factoren die een terugval veroorzaken. Het is wel duidelijk dat een veelheid aan factoren hierbij een rol kunnen spelen zoals; leeftijd, persoonlijkheidskenmerken, werksituatie, loopbaanbegeleiding, duur en ernst van de klachten. Op basis hiervan is het niet mogelijk om een eenduidige aanpak van terugvalpreventie te beschrijven. De hieronder genoemde aandachtspunten dienen als richtlijnen gezien te worden voor het hanteren en voorkomen van terugval.
In iedere afzonderlijke therapie zal een analyse gemaakt moeten worden van de specifieke terugvalmomenten van de betreffende persoon.
Identificatie van situaties met een verhoogd risico op terugval.
Een belangrijk onderdeel van terugvalpreventie is het identificeren van situaties en gebeurtenissen die een verhoogd risico op terugval kunnen veroorzaken. Je moet vaardigheden ontwikkelen die je in staat stellen de situaties die risico’s inhouden te herkennen om herhaling van klachten te voorkomen. Je leert hoe je in dergelijke situaties om moet gaan met een probleem. Om klachten en situaties te identificeren en beter te herkennen is het belangrijk om het klachtenregistratie formulier bij te houden (zie Therapieën, trainingen & vaardigheden). Hierdoor ontstaat een bewustwording van mogelijke gemeenschappelijke kenmerken en oorzaken. De ingevulde klachtenregistratie formulieren kunnen ook in latere situaties belangrijk zijn om wederom te analyseren en kunnen gegeneraliseerd worden naar mogelijke nieuwe risicovolle situaties.
Bij een burnout is een nauwkeurige analyse van de persoonlijkheid en de werksituatie belangrijk. Kenmerken van de persoonlijkheid die hiermee samenhangen zijn b.v. waardering zoeken, perfectionisme, verantwoordelijkheidsgevoel en loyaliteit. Kenmerken van de werksituatie die hiermee samenhangen zijn b.v. werkdruk, frustraties, rolproblemen, en gebrek aan ondersteuning.
Burnout is te vergelijken met een balansverstoring waarvan de oorsprong weliswaar in de persoonlijkheid ligt, maar waarbij met name de werksituatie alsmede ook relatieproblemen, opvoeding- en huishoudelijke problemen veelal betrokken moeten worden.
Situaties met een verhoogd risico op terugval.
Niet iedereen die met stress geconfronteerd wordt zal daar op dezelfde manier problemen mee krijgen. Mensen kunnen verschillend reageren op stress, wat verklaard kan worden door individuele verschillen in waarnemingen en interpretatie en de manier waarop men met problemen omgaat, de zgn. copingstijl.
Na het inventariseren van de risicovolle situaties is het belangrijk hoe je hiermee omgaat. De patiënt kan gevraagd worden een protocol te schrijven van zijn manier van handelen wanneer hij geconfronteerd wordt met een specifieke risicovolle situatie. Door analyse hiervan kunnen de ineffectieve manieren van omgaan met dergelijke situaties geïdentificeerd worden. Alternatieven kunnen besproken worden en de patiënt kan geleerd worden hiermee om te gaan. De ontwikkelde scenario’s kan de patiënt zelfstandig toepassen en hierdoor ervaren wat de positieve veranderingen kunnen zijn. Speciale aandacht verdienen vaardigheden rondom stressmanagement en effectief functioneren in de werksituatie. Het toepassen van RET kan hierbij ook zeer belangrijk zijn.
Voorbereiden op situaties met een verhoogd risico op terugval
Het is van uitermate groot belang dat je leert signaleren dat je in een bepaalde risicovolle situatie bent beland. Vaak begint het met een onrustig gevoel of een aantal nachten minder goed slapen waarbij overmatig piekeren een grote rol speelt. In het verleden was je geneigd dit te negeren. Nu zul je op zoek moeten gaan naar de oorzaken hiervan en een strategie moeten ontwikkelen om het te voorkomen. Deze situatie is voor mij heel erg herkenbaar. Vroeger ging alles op de automatische piloot terwijl ik nu in dergelijke situaties direct weet dat er iets niet goed gaat. Soms kan geanticipeerd worden op een bepaalde stressvolle situatie. Het kan gebeuren dat je geconfronteerd wordt met een situatie die je voor onoplosbare problemen kan plaatsen. Veelal is het mogelijk om dan een consultief overleg af te spreken met de behandelaar.
Met onderstaande analyse kan een beleid, hoe op een adequate wijze met dergelijke problemen kan worden omgegaan, ontwikkeld worden:
- Onder wat voor omstandigheden zal de gebeurtenis zich voordoen en wat zijn de oorzaken.
- Waaraan worden de oorzaken toegeschreven.
- Wanneer zal de gebeurtenis zich het meest waarschijnlijk voordoen? Waarom? Hoe weet je dat?
- Wat, indien mogelijk, kun je doen om de gebeurtenis te voorkomen?
- Is iets vergelijkbaars al eerder gebeurd? Wanneer? Wat gebeurde er? Hoe ging je ermee om? Wat waren de negatieve en positieve gevolgen?
- Wat voor gevolgen heeft de gebeurtenis voor jou wanneer hij zich voordoet?
- Hoe kun je de gevolgen van de gebeurtenis zoveel mogelijk beperken?
Bij een onvermijdelijke gebeurtenis is het nuttig om aan de hand van het bovenstaande punten vooraf een stappenplan te ontwikkelen om de negatieve gevolgen zoveel mogelijk te beperken.
Herziening van de levensstijl.
Bij burnout is er bijna altijd sprake van een overmatige betrokkenheid, verantwoordelijkheid en loyaliteit. Dit gaat vaak ten koste van de relatie, het gezin, sociale contacten en ontspanning. Vaak is er sprake van een slechte lichamelijke conditie en een overmatig gebruik van genotsmiddelen. Er dient een analyse gemaakt te worden van de verschillende levensgebieden om de factoren te identificeren die de kwetsbaarheid voor stress vergroten. Er kunnen dan stappen genomen worden om de situatie te veranderen.
Verder gelden er een aantal adviezen die kunnen helpen om burnout te voorkomen en die een bijdrage kunnen leveren aan het voorkomen van terugval.
Lichamelijk adviezen hebben betrekking op het nemen van voldoende rust, matig eten en drinken en zorgen voor een goede lichamelijke conditie. Op persoonlijk gebied is het belangrijk om je te oriënteren op de spanningsbronnen en de reactie hierop. Er moet voldoende tijd zijn voor afleiding en ontspanning. Problemen moeten bespreekbaar gemaakt worden en er moet voldoende steun zijn vanuit de sociale omgeving. Op zakelijk gebied gaat het er om ervoor te zorgen dat je zakelijk en beroepsmatig blijft. Je moet keuzes maken en prioriteiten stellen. Bij problemen moet je een plan van aanpak opstellen of achterhalen wat de problemen en oorzaken zijn en hier wat aan doen. Er kan gesteld worden dat je dient te zorgen voor een rijk persoonlijk leven om te voorkomen dat het werk een te centrale positie inneemt.
De rol van de organisatie
Ook de organisatie heeft een belangrijke rol om terugval tijdens het Reïntegratieproces van burnout te voorkomen. Om de kans op herhaling van de oorspronkelijke klachten te verkleinen is goede begeleiding bij de terugkeer in het werk van groot belang. Deze terugkeer geschiedt bij voorkeur na overleg met de bedrijfsarts en eventueel met de behandelend psycholoog.
De rol van de bedrijfsarts is heel belangrijk omdat deze de organisatie goed kent en kanalen heeft om voorwaarden te scheppen die terugkeer vergemakkelijken. Aandachtspunten binnen de organisatie met betrekking tot voorkoming van burnout en terugval zijn job design. Job design is o.a. het verbeteren c.q. veranderen van de werkinhoud met name door het terugdringen van overbelasting, periodieke bijscholing, een goed loopbaan- en promotiebeleid, verbetering van de communicatie, besluitvorming, conflicthantering en het vergroten van de sociale steun van de manager.
Bij bedrijven met een hoog ziekteverzuim op grond van psychische klachten kunnen specifieke trainingen en voorlichting met betrekking tot signalering en hantering van werkstress en burnout een nuttige bijdrage leveren aan het terugdringen hiervan. Zeker bij reorganisaties en fusies is er een verhoogde kans op uitval. Terugkeer na een succesvolle behandeling in een organisatie waarin werkstress onverminderd hoog blijft zal de kans op terugval doen toenemen.
